Η Ζωή

Όσον αφορά τις οικονομικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στο νησί το σύνολο σχεδόν του οικονομικά ενεργού πληθυσμού απασχολείται στους κλάδους της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, του εμπορίου και των τουριστικών επαγγελμάτων.

Σ αυτό το ελληνικό κομμάτι γης δύο πράγματα έμειναν σταθερά στην ιστορία των αιώνων που πέρασαν.

Πρώτο: Όλοι όσοι κατοίκησαν κατά καιρούς το νησί, εργάστηκαν επίπονα και επίμονα για να ημερέψουν αυτό τον τόπο. Καλλιέργησαν αυτό που φαινόταν αδύνατο να καλλιεργηθεί, έχτισαν εκεί που φαινόταν αδύνατο να χτιστεί, βρήκαν τρόπους για να αμυνθούν απέναντι στην ανθρώπινη βία, αλλά και σ αυτήν της φύσης, ενώ το γεωγραφικό και πληθυσμιακό τους μέγεθος δήλωνε το ανάποδο.

Αυτός ο ανθρώπινος κόπος και η προσπάθεια είναι χαραγμένα σε κάθε περπατησιά αυτής της γης που δεν χαρίστηκε στους κατοίκους της αλλά απαίτησε να την κερδίσουν.

Δεύτερο: Η Ιθάκη είχε τη τύχη να της συμβεί αυτό που σε ελάχιστα μέρη του κόσμου έχει υπάρξει, Ένα κομμάτι της Ιστορίας της έγινε η ιδέα της παγκόσμιας ανθρώπινης πατρίδας, από το έπος της Οδύσσειας και τον ήρωά της Οδυσσέα.

Η Ιθάκη καλλιεργεί τη ψυχή και το πνεύμα του φίλου και του επισκέπτη σε κάθε είδους παρατήρηση, από το πρώτο κιόλας αντίκρισμά της και από τη γνωριμία του μεγάλου έργου της Οδύσσειας, που γράφτηκε από το μεγάλο Όμηρο για το μυθικό της παιδί, τον Οδυσσέα, και μ αυτό το πνεύμα η Ιθάκη ξεχύνεται στα πέρατα του κόσμου.

Τους νεότερους χρόνους, μέχρι το τέλος του 15ου αιώνα, στην Ιθάκη υπήρχαν οι οικισμοί της Ανωγής (Βόρ. Ιθάκη) και των Ριζών (Ν. Ιθάκη). Η αρχή του 16ου αιώνα βρίσκει τον πληθυσμό να κατοικεί σε ολόκληρο το νησί της Ιθάκης σε τρεις δήμους:

1. Το Δήμο της Ιθάκης, με κέντρο τη Παλαιοχώρα (Νότια Ιθάκη).
2. Το Δήμο Νηριτίων,με κέντρο την Ανωγή (Βόρεια Ιθάκη), και
3. Το Δήμο Πολυκτορίου, με κέντρο το τότε Σταυρονίκιον -σήμερα Εξωγή- στη Βόρεια Ιθάκη.

Οι τρεις αυτοί οικισμοί ήταν ορεινοί εξαιτίας του φόβου των πειρατικών επιδρομών. Αυτός ήταν και ο λόγος που η αρχιτεκτονική τους είχε αμυντικό χαρακτήρα. Κοινό γνώρισμα της οικοδόμησης ήταν τα σπίτια χωρίς μπαλκόνια με μικρά σαν πολεμίστρες ανοίγματα. Κοινά υλικά κατασκευής η πέτρα και το ξύλο, ενός ή δύο ορόφων με πάχος τοίχου 70 εκ.

Οι οικισμοί αυτοί ήκμασαν τον καιρό που όλοι οι κάτοικοι ήταν συγκεντρωμένοι γύρω απ αυτούς. Η εξάλειψη του φόβου των πειρατών επέτρεψε στους κατοίκους να κατέβουν προς τη θάλασσα. Οργάνωσαν καινούργιους παράκτιους οικισμούς με λιμάνια, αλλά και αγροτικούς οικισμούς στα ενδότερα πεδινά του νησιού.

Νέες δραστηριότητες και επαγγέλματα αναπτύσσονται σε ολόκληρη την Ιθάκη. Η αρχιτεκτονική αλλάζει. Τα καντούνια φαρδαίνουν, οι δρόμοι λιθοστρώνονται, χαράσσονται καινούργια μονοπάτια που τώρα οδηγούν σε ανεμόμύλους, σε στάνες, σε αλώνια και σε αρχαιολογικούς χώρους. Συνδέουν τον έναν οικισμό με τον άλλον, διασχίζουν κάθετα πλαγιές και καταλήγουν σε λιμάνια, εκκλησίες και κτήματα.

Αλλά ο τόπος είναι μικρός και έτσι τις περισσότερες φορές τα καινούργια μονοπάτια συναντούν και συμπορεύονται με κείνα που οδηγούν σε παλιότερες εποχές της ανθρώπινης επιβίωσης. (Ακρόπολη Αλαλκομενών, Σπηλιά του Εύμαιου, Πηγή της Αρέθουσας, Σπήλαιο νυμφών, Σπήλαιο Λοΐζου, Μαραθιάς, αρχαιολογικοί χώροι Σταυρού και Εξωγής, κ.α.).
Και ποιος ξέρει. Εκεί που περπατάμε ίσως να έχουν περπατήσει ο Οδυσσέας και η Πηνελόπη, ο Όμηρος, πειρατές αλλά και ο Λόρδος Βύρωνας. Σίγουρα όμως έχουν περπατήσει όλοι οι απλοί κάτοικοι της Ιθάκης που έζησαν και εξακολουθούν να ζουν, εδώ και αιώνες, σ αυτή τη λωρίδα γης μέσα στο Ιόνιο, παλεύοντας να την ημερέψουν.